تب کریمه کنگو؛ بیماری خطرناک تابستانی

از انواع مختلف بیماری‌های مشترک میان دام و انسان، تب کریمه کنگو (CCHF) یکی از خطرناک‌ترین آنهاست که با شروع فصل گرما نگرانی درباره‌ شیوع آن بیشتر هم می‌شود. تب کریمه یک عفونت ویروسی بسیار حاد است که در رده بیماری‌های خونریزی‌دهنده قرار می‌گیرد. اگرچه جامعه مبتلایان به این بیماری اغلب کارکنان بیمارستانی، کشاورزان، دامپزشکان و افرادی هستند که با دام سروکار دارند اما داشتن اطلاعاتی درباره تب کریمه موجب می‌شود که به دلیل داشتن علائم مشترک، حداقل آن را با بیماری‌هایی مثل کرونا یا آنفلوانزا اشتباه نگیرید. این مقاله از مجله پلازیو را با معرفی تب کریمه کنگو و راهکارهای جلوگیری از انتقال آن دنبال کنید.

طیف وسیعی از حیوانات وحشی و اهلی مانند گاو، گوسفند، بز و … میزبان ویروس تب کریمه کنگو هستند. جالب است بدانید که برخلاف انسان، تب کریمه هیچ نشانه‌‎ای در حیوانات آلوده ایجاد نمی‌کند. حیوانات فقط با نیش کنه‌های آلوده به ویروس آلوده شده و ویروس حدود یک هفته پس از عفونت در جریان خون آنها باقی می‌ماند و چرخه کنه، حیوان، کنه بیماری را بین حیوانات شایع می‌کند.

راه انتقال تب کریمه کنگو

• گزیده شدن با کنه آلوده یا له کردن کنه روی پوست
• هرگونه تماس با دام و حیوانات آلوده از جمله گاو، گوسفند، بز، خرگوش، خرگوش صحرایی، جوجه‌تیغی و حتی جوندگان مثل موش
• تماس با لاشه و مدفوع حیوان آلوده
• مصرف گوشت و جگر حیوان آلوده
• تماس با خون و ترشحات بیماران و استنشاق هوای آلوده به ویروس

نهفتگی بیماری تب کریمه کنگو

حداقل ۳ روز و حداکثر ۹ روز دوره نهفتگی بیماری تب کریمه است؛ البته گاهی تا ۱۳ روز هم به طول می‌انجامد. نشانه‌های بالینی این بیماری در انسان دارای چهار مرحله است.

دوره کمون: مدت این دوره بستگی به راه انتقال ویروس دارد. دوره کمون اگر ویروس از طریق گزش کنه منتقل شده باشد، یک تا سه روز و اگر ویروس به دنبال تماس با بافت یا خون آلوده وارد بدن شده باشد، ۶ روز طول خواهد کشید.

دوره قبل از خونریزی: سردرد شدید، تب و لرز، دردهای عضلانی به‌ویژه در پشت پاها، ناهوشیاری، درد چشم و حساسیت به نور، سفتی عضله گردن و … از علائمی است که ناگهانی و طی ۷ روز بروز پیدا می‌کند. در این مرحله است که بیمار حالت تهوع و استفراغ داشته و به دلیل التهاب گلو، امکان بلعیدن ندارد. اسهال، دردهای شکمی و کاهش اشتهای شدید از نشانه‌های دیگر در این مرحله است. به دلیل ناهوشیاری در این دوره بیمار حالت‌های پرخاشگری یا بی‌تفاوتی را تجربه می‌کند. قطع و وصل شدن تب هم ممکن است بیمار را در تشخیص بیماری به اشتباه بیاندازد. با تشدید علائم و عدم رسیدگی به‌موقع، تورم در ناحیه صورت، گردن، قفسه سینه و حلق به حداکثر رسیده و خونریزی آغاز می‌شود.

دوره خونریزی: مرحله کوتاهی است که بسته به شدت علائم، بین روزهای پنجم و تا هفتم بروز پیدا می‌کند و ۴ روز طول می‌کشد. در این مرحله است که بیمار به دلیل استفراغ و اسهال خونی، خونریزی رحمی، مشکلات تنفسی و بزرگی طحال و کبد، ناگهان فوت می‌کند. در مرحله خونریزی دهنده در مخاط بدن، خطوط زیر بغل و زیر پستان‌ها رد خون مشاهده شده و وجود خون و پروتئین در ادرار شایع است.

دوره نقاهت: از روز دهم به تدریج نشانه‌های بیماری کمتر می‌شود. از ویژگی‌های برجسته این دوره احساس ضعف شدید است که تا هفته‌ها با بیمار باقی می‌ماند.

عوارض تب کریمه کنگو

• اختلالات سیستم اعصاب مرکزی شامل تشنج، گیجی و اختلالات شدید رفتاری و کاهش سطح هوشیاری
• اختلالات شدید متابولیک
• کاهش پلاکت خون
• نارسایی کبدی و ریوی

چگونه از تب کریمه کنگو پیشگیری کنیم؟

• هنگام دست زدن به گوشت حیوانات مخصوصا در کشتارگاه‌ها و قصابی‌ها رعایت اصول بهداشتی و استفاده از تجهیزات حفاظت فردی ضروری است.
• اگر در هر شرایطی با دام زنده سر و کار دارید، لباس محافظ مخصوص با آستین و شلوار بلند بپوشید.
• از ورود به مناطقی که محل تجمع کنه‌ها هستند، به‌ویژه در مناطق گرم خودداری کنید.
• در محیط‌های پرحشره برای کشتن حشرات از مواد شیمیایی تاییدشده استفاده کنید.

درمان تب کریمه کنگو

در حال حاضر هیچ درمان یا واکسنی برای تب کریمه کنگو وجود ندارد، و تنها راه درمان مدیریت علائم بیماری است. با این حال، داروی ضد ویروسی ریباویرین، برای درمان عفونت به کار می‌رود و فواید زیادی هم دارد. بیمار می‌تواند دارو را از طریق دهان یا تزریق وریدی دریافت کند. همچنین برای پیشگیری و کنترل کریمه کنگو، فرد ناقل باید تحت فعالیت‌های حمایتی پزشکی از جمله اصلاح ناهنجاری‌های الکترولیت، اکسیژن‌رسانی کافی و مراقبت‌های صحیح از عفونت‌های ثانویه قرار بگیرد.

آیا باید نگران شیوع تب کریمه کنگو در ایران باشیم؟

همان‌طور که گفته شد تب کریمه از بیماری‌هایی است که بین انسان و دام منتقل می‌شود. ایران به دلیل هم‌مرز بودن با افغانستان و پاکستان و ورود دام از این کشورها، در بخش‌های شرقی خود بیشتر با این بیماری درگیر است و شیوع آن تا زمانی که گرما وجود داشته باشد بیشتر است. احتمال مرگ بر اثر ابتلا به این بیماری حدود ۳۰ درصد و آن هم به این دلیل است که بیشتر مبتلایان، تب کریمه را با سرماخوردگی اشتباه گرفته و خیلی دیر به مرکز درمانی مراجعه کرده‌اند.

در غیاب واکسن، تنها راه کاهش عفونت در افراد، افزایش آگاهی در مورد عوامل خطر و آموزش مردم در مورد اقداماتی است که می‌توانند برای کاهش مواجهه با ویروس انجام دهند.